Op maandag 4 februari overlegt minister Plasterk van Binnenlandse Zaken met Provinciale Staten van Noord-Holland over de voorgenomen samenvoeging van de provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht. De GroenLinks fracties van Noord-Holland, Flevoland en Utrecht zijn niet per definitie tegen de samenvoeging van hun provincies: het landelijk verkiezingsprogramma van GroenLinks spreekt over het samenvoegen van Provincies en Waterschappen tot maximaal zeven landsdelen. Echter, het voorliggende plan van Minister Plasterk kan de goedkeuring van GroenLinks niet wegdragen. Het voorstel is te overhaast en nauwelijks onderbouwd. Een integrale visie ontbreekt. Van een fusie van de drie provincies per 2015 kan dus wat GroenLinks betreft geen sprake zijn.

Uit het GLpartijprogramma 2012:

•    GroenLinks wil een actieve overheid, die de toegang tot goede collectieve voorzieningen garandeert. En een selectieve overheid, die burgers de ruimte geeft om zelf actief te zijn. Met dit doel moet het openbaar bestuur hervormd worden. GroenLinks wil een krachtig en slank bestuur, met voldoende democratische legitimatie.

•    Op dit moment werkt elke gemeente gemiddeld samen in 27 verschillende regionale verbanden. Doordat taken overlappen is een bestuurlijk circus ontstaan dat voor niemand meer is te overzien en voor hun vertegenwoordigers in raden en staten volstrekt oncontroleerbaar is geworden. Op rijksniveau werken de ministeries te verkokerd om grote beleidsvraagstukken slagvaardig aan te pakken.

•    GroenLinks wil meer armslag voor gemeenten. Of het nu gaat om het helpen van mensen bij het vinden van werk of om winkelen op zondag, gemeenten kunnen maatwerk leveren. Een deel van het beleid dat nu nog bij de provincies ligt kan worden overgedragen aan gemeenten, zoals cultuur en taken binnen de jeugdzorg. Dat kan betekenen dat kleinere gemeenten samen moet gaan om dit uitgebreider takenpakket goed te kunnen uitvoeren. GroenLinks vindt wel dat er lokaal draagvlak moet zijn voor het herindelen van gemeenten.

•    De provincies en waterschappen kunnen worden samengevoegd tot een krachtig middenbestuur, dat bestaat uit maximaal zeven landsdelen. Deze landsdelen krijgen grote zeggenschap over de ruimtelijke ordening van Nederland. Daartoe verschuift een deel van de bevoegdheden, taken en budgetten van het rijksniveau naar de landsdelen.’

Tot zover het citaat, overwegingen GroenLinks rond het fusievoorstel:

•    Uitgaande van deze insteek is GroenLinks op zich niet tegen het nu voorliggende voorstel van fusie van Noord-Holland, Flevoland en Utrecht. Het voorstel zou door vertaald leiden tot 5 landsdelen. Ook lijkt GroenLinks zich te kunnen vinden in de neiging van het huidige kabinet om naar grotere gemeenten met meer bevoegdheden te gaan. Er lijkt geen reden om ons te scharen in het koor van tegenstanders die eigen zelfstandigheid en vasthouden aan het bestaande voor ogen hebben.

•    Hoewel de hoofdlijn dus oké is, is het huidige voorstel van Plasterk echter te vluchtig, te overhaast  en nauwelijks onderbouwd. Belangrijke voorwaarden voor de stap naar een bestuurlijke structuur waar je ook wat mee kan is toch eerst een omvattende visie met een duidelijk streefbeeld voor het hele land. In de EK is bij de algemene politieke beschouwingen begin december met algemene stemmen een motie aangenomen waarin de regering wordt verzocht haar voornemens te onderbouwen met een integrale visie op de bestuurlijke organisatie van Nederland. GroenLinks heeft die motie mede ondertekend en ondersteund.

•    Voor een goede discussie moet de integrale visie voorzien zijn van varianten, met elk steeds ook weer voor - en nadelen. De varianten voor de bestuurlijke structuur zullen vervolgens onderwerp  zijn van een zorgvuldige maatschappelijke consultatie. Waar het kabinet zelf aangeeft dat er draagvlak voor de voorstellen nodig is, zullen zij ook de nodige tijd voor de maatschappelijke discussie in moeten ruimen.

•    Belangrijk in de visie van GroenLinks lijkt hierbij juist ook een aanpak van de wildgroei van sterk wisselende samenwerkingsverbanden tussen gemeenten, als ook waterschappen en provincies. Waarmee we zeggen dat de integrale visie het geheel moet omvatten, wat tegelijkertijd betekent dat daar tijd voor nodig is en dus een fusie van drie provincies per 2015 niet gaat lukken. Het kabinet moet over zijn termijn heenkijken. De ambitie moet niet zijn snelheid, maar degelijkheid, grondigheid. Het gaat over besluitvorming waarmee het land weer vele decennia vooruit moet kunnen.

•    Wat in de hele discussie onduidelijk blijft is of er echt een voordeel in zit om eerst in hoog tempo in een soort pilot drie provincies te fuseren en de rest in de loop der tijd met een eigen plan te laten komen. In de brief van BZK van 14 dec 2012 wordt hiervoor vooral een beoogde eerste besparing van 15 mln in 2017 opgevoerd en een ambitie om een zichtbare daad te stellen. Waarom niet eerst toch maar eens grondiger aan de slag met een totaal aanpak?

Een aantal ijkpunten van GL, waarmee de voorstellen van het kabinet zullen worden beoordeeld:

•    Aantoonbare relatie nodig van de gefuseerde provincie tussen opschaling en verbetering kwaliteit en functioneren bestuur, economische kracht en duurzaamheid in vergelijking met de drie provincies apart. Er moet een business-case voorgelegd worden met kosten en baten. Levert de beoogde fusie een efficiënter en tegelijk beter bestuur op?

•    Schaalvergroting moet samengaan met heldere structuren zonder alle specifieke aparte samenwerkingsverbanden zoals Wgr+ en vervoersautoriteit. Voor de uitvoeringsgerichte samenwerkingsverbanden moet naar eenvoud en samenhang worden gestreefd (samenwerkingsverbanden bijvoorbeeld zoveel mogelijk op niveau en omvang veiligheidsregio’s, omgevingsdiensten). Dat vergt eerst ook nog een behoorlijk uitwerking en zal tijd vergen.

•    Draagvlak bij maatschappelijke organisaties. De burgers en de maatschappelijke organisaties, de stakeholders van de provincies moeten in een direct proces betrokken worden. De nieuwe landsdelen en de gehele nieuwe structuur moeten herkenbaar zijn voor de burgers. En ook de effecten van de fusie voor de burgers moeten helder zijn: wat betekent het voor de economie, de werkgelegenheid, natuur en landschap, de duurzaamheid?

•    Een fusie van drie provincies geeft ook afstemmingsproblemen aan de randen. Neem bijvoorbeeld het groene hart. Ook de aangrenzende provincies moeten worden betrokken bij de discussies en overwegingen. Ook dit pleit voor een totaalvisie en een totaal aanpak voor het hele land tegelijk. En niet eerst een soort van pilot en de rest in tweede termijn erachteraan.

•    Van 141 in een klap naar 55 Statenleden, en dat alleen eerst voor deze drie provincies, met wellicht ook nog eens alle waterschapbesturen daarin integreren, lijkt wat erg drastisch. Zeker in een fase van transitie en opbouw. Daarvoor eerst een   helder plan.

Wat dan wel?

Schets perspectief vijf landsdelen, opschalen gemeenten, integratie waterschappen, structurering samenwerkingsverbanden in de uitvoering en verdere decentralisatie. Ga daarover een grondig maatschappelijk debat aan. Maak daarvoor een tijdpad. Met uiteindelijke start op zijn vroegst aan eind volgend kabinet: Statenverkiezingen 2019.