Vorige week liep ik stage bij Bureau Jeugdzorg en mocht ik bij een gesprek zijn met een moeder die door signalen van buitenaf met het meldpunt kindermishandeling in aanraking was gekomen. Een schrijnend verhaal ontvouwde zich. Het gesprek sloot toch mooi af: de vrouw bedankte de medewerker van het AMK dat ze haar had doen inzien dat ze zorg nodig had en dat ze niet bang hoefde te zijn voor Bureau Jeugdzorg. Het voelde bijzonder om daarbij te mogen zijn en aan de andere kant was het heel heftig. Ik kwam los van de papieren werkelijkheid die de jeugdzorg daarvoor voor een groot deel voor me was. Een papieren werkelijkheid vol jargon en termen als ketenzorg, productie en efficiëntie. Maar in de kern gaat het over mensen, over een moeder die het niet aankan of over een kind dat zich niet kan hechten.

Ik hoop dat wij als politiek in het denken over de komende jaren ook af en toe los kunnen komen van die papieren werkelijkheid. Ik hoop dat we kunnen praten over hoe wij willen dat de wereld er straks uitziet, dat wij als politiek kunnen sturen middels ideeën en randvoorwaarden en het stellen van heldere kaders van wat we met elkaar willen bereiken.

De afgelopen maanden heb ik me ondergedompeld in de wereld van de jeugdzorg. Zo organiseerde ik afgelopen woensdag een klankbordgroep met experts, wethouders en mensen uit de zorginstellingen. Het was erg goed om van hun te horen wat hun gedachten zijn. De kern wat er uit die avond kwam is dat de transitie vooral veel kansen biedt.  Ik zie die kansen ook en denk dat we er voor moeten gaan dat de transitie ook echt een transformatie wordt.

De wereld van de jeugdzorg: een wereld waar veel mensen keihard werken om te zorgen dat ouders en kinderen in de knel geholpen worden. Een volle wereld ook, waarin veel verschillende organisaties en organen bestaan die samenwerken. Een wereld die als je erin duikt eerder ingewikkelder wordt dan eenvoudiger. Een wereld waar wat te winnen valt.

Het uitgangspunt dat de zorg voor kinderen en gezinnen zo dicht mogelijk bij mensen wordt georganiseerd is mooi. Een gemeente kan beter contact onderhouden met de plekken waar gesignaleerd kan worden: sportclubs, huisartsen, scholen. Maar laten we elkaar geen mietje noemen: de transitie betekent ook een bezuiniging in een breder pakket aan bezuinigingen en transities, bijvoorbeeld: passend onderwijs, pgb en de wet werken naar vermogen. Uit onderzoek blijkt dat de stapelingseffecten van de verschillende bezuinigingen vooral bij jonge gezinnen neerkomen. We gaan bezuinigen en ook: alles moet beter. Daar maak ik me wel zorgen over.

Uitgangspunten van GroenLinks

Voor Groenlinks staan 3 punten voorop in de transformatie:
1.    de autonomie van de mensen die zorg nodig hebben staat centraal, de zorg moet toegankelijker en eenvoudiger worden: minder instanties, minder bureaucratie
2.    de professional moet de ruimte hebben, de inhoud hoort bij de professional thuis, organisatorische processen mogen geen drempels opleveren
3.    nieuwe, innovatieve vormen van zorg, zoals de Civil Society, bieden kansen voor samenredzaamheid
GroenLinks is een groot voorstander van uitgangspunten als eigen kracht (of benutten van het eigen netwerk), 1 gezin, 1 plan en het helpen van kinderen zo dicht mogelijk in hun gezinssituatie of een situatie die daarop lijkt. Ik ben erg geinspireerd geraakt door de mensen van het wijkteam ‘helpende hand in de wijk’: multifunctionele teams met verschillende professionals die samen in 1 wijk werken. Als 1 team.

Extra zorg

Een groep verdient volgens mij wel extra aandacht: de groep die zwaardere zorg nodig heeft. Hier gaat ook een zeer groot deel (volgens experts meer dan 80%) van het totale budget naar toe. De mensen voor wie eigen kracht niet continu werkt, de zorgmijders die niet zelf met een vraag komen, slachtoffers van eerwraak, de mensen met heel veel problemen naast elkaar die al heel lang in de jeugdzorg rondlopen. Iemand van de crisisdienst vertelde me dat een 11-jarig kind met een hechtingsstoornis eigenlijk nergens geplaatst kan worden op dit moment. Specialistische behandelplekken verdwijnen als sneeuw voor de zon. Ik denk dat het een utopie is dat we alles met preventie en eigen kracht kunnen oplossen: goeie behandelplekken blijven we nodig. Hoe borgen we dat er genoeg goeie behandelplekken overblijven? Juist omdat deze zwaardere gevallen het meeste geld en tijd kosten, is het in het vizier hebben van deze groep cruciaal voor de begroting van de gemeentes.

Proces van de transitie en de rol van de provincie

GroenLinks vindt het zeer van belang dat het eigenaarschap van het hele proces bij de gemeentes ligt. Zij moeten het straks gaan doen en zij moeten de vrijheid hebben om hun eigen inrichting te kiezen. De gemeentes krijgen meerdere transities op zich af en Jeugdzorg is de laatste. Veel wethouders zullen de verschillende transities willen koppelen: daarom is er zeker een sense of urgency om het traject voor jeugdzorg naar voren te halen.
De provincie heeft een belangrijke rol als het gaat om kennis. Overal lopen pilots en het is zonde als er overal tegelijk wielen worden uitgevonden. Hoe zorgen we dat de kennis die in pilots wordt vergaard ook echte tot langdurige, duurzame innovaties leidt, in plaats van losse projecten die als het geld op is stoppen te bestaan? Er loopt nu bijvoorbeeld pilot in Haarlem met het zonder indicatie te beginnen aan zorg. De hele toegangsfunctie (via CJG) of welke voordeurspecialist of generalist er nodig is, wordt voor alle gemeentes een vraag dus die kennis die daar wordt opgedaan is cruciaal.

Ook kan de provincie een verbinder zijn en regionale samenwerking stimuleren. Juist structurele samenwerkingsverbanden kunnen ervoor zorgen dat gemeentes beter voorbereid zijn. De cijfers laten zien dat de aantallen per zorgsoort per gemeente per jaar enorm kunnen verschillen. Het ene jaar zijn er opeens meer crisisgevallen dan in een het jaar ervoor. Door samen te werken in de regio kunnen gemeentes deze verschillen makkelijker opvangen.
De provincie moet ook zorgen voor inspiratie en innovatie en het organiseren van kritisch vermogen over waar de weeffouten liggen in het huidige systeem. Einstein zei ooit: Geen probleem kan worden opgelost door dezelfde denkwijze te hanteren die het probleem veroorzaakt heeft. Dat betekent dus dat het denken los moet staan van bestaande organisaties en poppetjes en moet uitgaan van de functies die er straks nodig zijn. Mensen als Jos de Blok van Buurtzorg hebben laten zien met weinig kennis van het systeem mooie nieuwe initiatieven neer te zetten. Veel mensen die ik gesproken heb uit de jeugdzorg gaven aan dat de wil er wel is om te experimenten maar ze zich in een spagaat voelen door de verantwoordingskaders. Dat is zonde.

De stem van mensen zelf

De stem van de mensen die de zorg nodig hebben, is zeer van belang. Zij kunnen vertellen hoe ze het ervaren en waar ze behoefte aan hebben. Clientenparticipatie is een belangrijke schakel omdat dat gaat om de mensen waar we het allemaal voor doen. Daarom heb ik de gedeputeerde verzocht een bijeenkomst te organiseren met gezinnen die hulp krijgen binnen de jeugdzorg zodat we ook van hen horen wat ze belangrijk vinden. GroenLinks hoopt dat de komende tijd de juiste mensen elkaar zullen vinden en er veel nieuwe plannen ontstaan en dat de mooie plannen niet alleen nieuwe papieren werkelijkheden opleveren maar echt goeie zorg voor alle mensen die het nodig hebben. Van een transitie naar een ware transformatie.

Deze tekst is een samenvatting van de uitgesproken tekst tijdens de commissie ‘Zorg, cultuur en middelen’ op 23 april. Tijdens deze vergadering stond het beleidskader 2013-2015 op de agenda. Vooraf heb ik stage gelopen bij Bureau Jeugdzorg, werkbezoeken afgelegd, koffie gedronken met een aantal experts en een klankbordgroep georganiseerd in het provinciehuis.